Anayasa değişiklik paketi yoğun bir mesainin ardından Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden geçti. Ancak paket CHP tarafından Anayasa Mahkemesi’ne de taşındı. Kısmi iptaller dışında Yüksek Mahkeme referanduma giden yolu açtı.
Şimdi dikkatler 12 Eylül’de yapılacak olan referandumda…
Paketin yürürlüğe girmesi için son sözü millet söyleyecek. Peki halk referandumda neyi oylayacak?
Anayasa değişikliğinde ilk 4 madde sosyal haklarla ilgili.
Kadınlara Anayasal Güvence
İlk değişiklik Anayasa’nın 10’uncu maddesinde yapılıyor ve kadınlara pozitif ayrımcılık getiriliyor.
Kadın ve erkek eşitliğini düzenleyen yürürlükteki madde; “Kadın ve erkekler eşit haklara sahiptir” diyor.
Yeni düzenlemedeyse eşitliğin üstüne yeni haklar da getiriliyor. Yapılan değişiklik şöyle:
“Kadın ve erkekler eşit haklara sahiptir. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar ve engelliler gibi özel surette korunması gerekenler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılamaz.”
Böylece toplumda dışlanmaya ve ezilmeye müsait olan kesimlerin koruma altına alınmasının yolu açılıyor.
KA-DER Genel Başkanı Çiğdem Aydın, “Anayasa’nın 10.maddesine eklenmek istenen pozitif ayrımcılık bizi son derece mutlu etti. Çünkü bu, kadın hareketinin çok uzun zamandır talebiydi zaten. Türkiye’de nihayet gerçekleştiği için çok mutluyuz.” diye konuştu.
Şehit Yakınları ve Gazilere İyileştirme
Anayasa’nın 10’uncu maddesinde yapılan değişiklik “özel surette korunması gerekenler” ifadesiyle şehit yakınları ve gazileri de kapsıyor.
Bu değişiklik ile şehit yakınları ve gaziler için ilave tedbirler, onların durumlarını düzeltmeye yönelik önlemler alınması da mümkün olacak.
Çocuk Haklarına Anayasal Güvence
Çocuklara yeni haklar getiren 10. maddenin yanısıra 4’üncü maddede de istismara ve şiddete karşı devletin, çocukları koruyucu tedbirler alabileceği hükmü yer alıyor.
Kişisel Bilgilere Anayasal Güvence
Anayasasının 20. maddesine eklenen cümleler ile herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olacak.
Kişi kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi isteyebilecek.
Yurtdışı Yasağına Mahkeme Kararı Şartı
Değişiklik yurtdışına çıkma hürriyetini de genişletiyor. Şu anki uygulamada idari kararla kişilere yurtdışı çıkış yasağı getirilebiliyor.
3’üncü madde ile yurt dışına çıkış hakkı, hakkında ceza kovuşturması ve soruşturması olan kişilerle ilgili olarak ve ancak hakim kararı ile sınırlandırılabilir hükmü getiriliyor.
USAK Sosyal Araştırmalar Merkezi Başkanı Mehmet Güçer, “Vergi ödevini yerine getirmeyenlerin yurtdışına çıkışının engellenmesi ortadan kaldırılıyor. vergi borcu yüzünden bir vatandaşın yurt dışına çıkışını engelemek seyahat hürriyetini kısıtlamak başvurulacak en son yöntemlerden bir tanesi. Zaten gelişen teknolojiyle birlikte vatandaşların ya da iş sahibi bireylerin işadamlarının yaptığı finansal kapital değişiklikleri zaten otomasyonla takip edebilmektesiniz. Böyle bir imkanınız var.” diye konuştu.
Memura Toplu Sözleşme Hakkı
Pakette memurlara ve çalışanlara çok önemli haklar tanınıyor. Bu hakların başında da memura toplu sözleşme hakkı geliyor.
Toplu sözleşme hakkı, değişiklik paketinin 6 ve 13’üncü maddelerinde düzenleniyor.
Şu an mevcut düzenlemede memura sadece toplu görüşme hakkı veriliyor. Toplu görüşmelerin sonucunda da hükümetin belirlediği zam oranı geçerli oluyor.
Yapılan değişiklik ile zam oranını belirleme yetkisi de hükümetten alınarak Uzlaştırma Kurulu’na verilecek. Memurlar ve hükümet arasındaki pazarlıklarda son sözü Uzlaştırma Kurulu söyleyecek. Böylece memurların isteklerine yakın zam oranı ortaya çıkacak.
Ayrıca değişiklik paketi sendikal hakları da genişletecek. Mevcut düzenlemede “Aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz” maddesi, değişiklik paketi ile yürürlükten kaldırılıyor.
Hal böyle olunca bir kişinin birden fazla sendikaya üye olması mümkün olabilecek.
Grev ve Lokavt Hakkı Genişliyor
Anayasa değişiklik paketinde memur ve çalışana getirilen haklar bununla da sınırlı değil.
Grev ve Lokavt hakkı üzerindeki engeller, paketin 7’nci maddesi ile kaldırılıyor. Bu madde, sendikal haklar ile grev ve lokavt hakkının kullanılabilmesi bakımından, ileri bir adım anlamına geliyor.
Uyarma ve Kınama Cezaları Yargıya Açılıyor
Paketin 14’üncü maddesi de yine memurlar ile ilgili.
Mevcut durumda memurlar, uyarma ve kınama cezalarına karşı yargı yolunu kullanamıyor. İşte bu kısıtlama da anayasa değişiklik paketi ile ortadan kaldırılacak ve memura hakkını araması için yargı yolu açılacak.
Kamu Alanındaki Değişiklikler
Anayasa değişiklik paketi ile yeni kurumların kurulması ön görülüyor. Ayrıca parti kapatmalarda milletvekilliğinin düşmesi de anayasadan çıkartılıyor.
Kamu Denetçiliği Kurumu Oluşturuluyor
Hak arama yolları tıkanan birçok insan çareyi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşıyor. İşte bu sıkıntının önüne geçmek, hak arama yollarını açmak için Anayasa Değişikliği ile yeni bir kurum oluşturuluyor.
Paketin 9’uncu maddesi Kamu Denetçiliği, bir diğer adıyla Ombudsmanlık Kurumu’nu getiriyor.
Emekli Yargıtay Savcısı Ahmet Gündel, ilk defa uygulanacak kamu denetçiliği sisteminin, anayasal zeminde kurulmuşsa işleyeceğini, işlemesinin sağlanacağını söylüyor. Gündel, bu kurum hayata geçtiğinde AB’nin denetimen de geçeceğini, Türkiye’nin demokrasisinin gelişmesine de vesile olacağını vurguluyor.
Böylece vatandaşlar, idarenin eylemlerinden kaynaklanan şikayetler için mahkemeye müracaat etmeden, karşılaştıkları sıkıntıları bu kurum aracılığı ile çözebilecek.
Kurum, şikayetleri toplayacak ve en kısa sürede soruna çözüm bulacak.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Serap Yazıcı, konuyla ilgili şunları söylüyor:
“Vatandaşlar kamu otiretesi ile karşılaştıkları bir durumda eğer hakkaniyete veya hukuka aykırı bir uygulamanın olduğu gibi bir izlenim edinecek olurlarsa; sadece bir mektupla başvuru yapmak suretiyle ombudsmanı yani kamu denetçisini harekete geçirebilecekler. Bu, vatandaşların günlük hayatı açısından fevkalade önemli.”
Kamu Denetçiliği Kurumu’nun başına getirilecek ismi ise Türkiye Büyük Millet Meclisi belirleyecek.
Yazıcı, tüm dünyada parlamentolara ombudsmanın seçiminde yetki tanındığını, dolayısıyla yapılan anayasa değişikliğinin de dünyadaki emsallerine uygun nitelikte olduğunun altını çiziyor.
Ekonomik ve Sosyal Konsey Güvence Altında
Anayasa değişikliğinin getireceği bir diğer yenilik ise Ekonomik Sosyal Konsey olacak.
Çalışmalarını şu anda da düzenli olarak sürdüren Konsey, anayasal güvence altına alınacak.
Konsey’de işçi ve işveren sendikaları, tüccar, sanayici ve meslek örgütlerinin temsilcileri yer alacak.
Parti Kapansa da Milletvekilliği Devam Edecek
En dikkat çekici değişiklik ise Milletvekilliği ile ilgili. Milletin iradesini kesintiye uğratmamak için parti kapatma kararlarında milletvekilliğinin düşmesi uygulamasına son verilecek.
Anayasadaki mevcut durum şöyle:
“Partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olduğu Anayasa Mahkemesi’nin temelli kapatmaya ilişkin kararında belirtilen milletvekilinin milletvekilliği, bu kararın Resmî Gazete’de gerekçeli olarak yayımlandığı tarihte sona erer.”
Anayasa’daki bu fıkra, anayasa değişiklik paketiyle ortadan kaldırılıyor.
Yüksek Askeri Şûra
Senede iki kere toplanan Şûra’da şimdiye kadar en çok tartışılan konu, alınan kararlardı. Kararlara karşı yargı yolunun kapalı olması her kesim tarafından eleştirildi. İşte bu durum Anayasa Değişikliği ile ortadan kaldırılıyor.
Başbakan’ın Başkanlık ettiği Şûra’ya hükümetten Milli Savunma Bakanı da katılıyor. Şûra’nın diğer üyeleri ise Genelkurmay Başkanı, Kuvvet Komutanları, Ordu Komutanları, Jandarma Genel Komutanı, Orgeneraller ve Oramiraller.
Her üyenin eşit oya sahip olduğu Şura’da bugüne kadar kamuoyuna en çok yansıyan konu, personelin ordudan atılması.
En son Şûra toplantılarında bu yönde alınan kararların hemen hemen hepsine Başbakan Erdoğan şerh koydu.
Ordudan atılan personelin en büyük sıkıntısı ise hak arayamamak… Zira kurulun kararlarına itiraz etmek mümkün değil. Anayasa’nın mevcut 125’inci maddesinde durum şöyle:
“Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askeri Şûra’nın kararları yargı denetimi dışındadır.”
Böylece Şûra’da alınan kararlara uymak zorunlu hale geliyor. Ordudan atılanların “Suçum ne?” diye bir sorgulama yapma şansı kalmıyor.
Konu uzmanlar tarafından adaletsizlik olarak yorumlanıyor ve ciddi bir şekilde eleştiriliyor. Bu durumun önüne geçmek için Anayasa Değişikliği ile bu maddede düzenlemeye gidildi. Yapılan değişiklik şöyle:
“Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler ile Yüksek Askeri Şûra’nın kararları yargı denetimi dışındadır. AncakYüksek Askeri Şûra’nın Silahlı Kuvvetler’den her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır.”
Değişiklik ile YAŞ toplantılarında ordudan ilişiği kesilenlerin yargıya gitmelerinin yolu açılıyor.
Merak edilen ise bundan önce ilişiği kesilen personelin durumunun ne olacağı… Uzmanlar, değişikliğin halk oyundan geçmesi durumunda bu kişilerin de hak aramak için dava açabileceği görüşünde.
Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi 1960 darbesi sonrası oluşturulan anayasa ile kuruldu. Mahkemenin kararları zaman zaman tarıtışmalara sebep oldu. Kararlarda yetkisini aştığı eleştirisi sürekli dillendirildi. Hukukçuların en önemli eleştirisi ise mahkemenin yerindelik denetimi yaparak yasama organı gibi davrandığı yönündeydi.
Anayasa Mahkemesi’nin yapısının değiştirilmesi yıllardır dile getirilen toplumda yükselen bir istekti. İşte bu istek Anayasa değişiklik paketine girdi. Pakette Anayasa Mahkemesi ile ilgili önemli değişiklikler var.
Üye Sayısı Artıyor
Halihazırda 11 asıl, 4 yedek üyeden oluşan Mahkemenin üye sayısı yeni düzenlemeyle 17’ye yükseltilecek.
Hukukçu Osman Can, anayasa değişiklikleriyle Anayasa Mahkemesi’nin kendi içerisinde bir denge mekanizması getirdiğini söyledi. Can, “Denge toplumun lehinedir. Dengeyi yaratamadığımız zaman tek tip bir düşünce Anayasa Mahkemesi’ne hakim olur bugüne kadar olduğu gibi. Ve daima halkın demokrasi ve insan haklarına yönelik taleplerini mahkum etme çabası içerisine girer” dedi.
Meclis Mahkemeye Üye Seçecek
Anayasa paketiyle getirilen yenilik, mahkemeye Meclis’in de üye seçebilecek olması. Meclisin mahkemeye göndereceği üye sayısı 3.
Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ergun Özbudun, bu değişikliğin bugünküne oranla daha çoğulcu Anayasa Mahkemesi yapısı oluşması ve demokratik meşrutiyetini güçlendirmesi yolunda atılmış bir adım olduğunu söyedi.
Sayıştay ve baroların belirleyeceği 3’er aday arasından Meclis Genel Kurulu’nda yapılacak gizli oylamayla milletvekilleri, anayasa mahkemesi üyelerini seçecek.
Mahkemenin 14 üyesinin şeçim yetkisi Cumhurbaşkanı’nda olacak.
Cumhurbaşkanı; Yargıtay’ın belirleyeceği 9 aday arasından 3’ünü, Danıştay’ın belirleyeceği 6 aday arasından ikisini, Askeri Yargıtay’ın belirleyeceği üç aday arasınadn birini, Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin belirleyeceği üç aday arasından birini Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçecek.
3 üyeyi ise Cumhurbaşkanı, üniversitelerde görev alan öğretim üyeleri arasından seçecek.
Bu üyelerin seçimi için YÖK, genel kurulunda yer almayan 9 adayın ismini Köşk’e gönderecek.
Cumhurbaşkanı son olarak 4 üyeyi, serbest avukatlar, 1’inci sınıf hakim ve savcılar ile Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçecek. Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ergun Özbudun, “Dünyada Anayasa Mahkemesi’ne sahip olan bütün demokratik ülkelerde bu mahkeme üyelerinin ya tümü ya da çok önemli bir kısmı siyasi organlar tarafından, özellikle parlamento kısmen de devlet başkanı ya da hükümet tarafından seçilmektedir. Ki bizim 1961 anayasasında öyleydi.” diyor.
Görev Süresine Sınırlama
Şimdiki uygulamaya göre, mahkeme üyelerinin görev süresi emeklilik yaşı olan 65’e kadar devam ediyor.
Anayasa paketi, görev süresini 12 yıl ile sınırlandırıyor.Ancak halen anayasa mahkemesinin asil ve yedek üyelerinin tamamı yeni oluşturulan 17 üyenin 15’ini oluşturacak ve 65 yaşını dolduruncaya kadar görevde kalacak.
Anayasa paketinde parti kapatma davaları ilgili değişiklik de var.
Siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için üye tam sayısının üçte ikisinin oyu aranacak.
Bireysel Başvuru Yapılabilecek
Bir başka yenilik ise Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilecek olması.
Bireysel başvuru, hak ve özgürlüklerle ilgili davalarda, mahkemelerce nihai olarak karar verilmesine rağmen, sonuçtan tatmin olmayan vatandaşların Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilmesi anlamı taşıyor.
kaynak: trt.net.tr